In de vierde eeuw na Christus was Sint Nicolaas (in de Nederlandse volksmond
"Sinterklaas"; in het engels "Saint Nicholas" of in het Duits "Sankt Nikolaus” genoemd) de bisschop van Myra, een plaatsje in het huidige Turkije. Volgens de legende heeft hij zijn dorp gered van de ondergang door honger. Het verhaal gaat ook dat hij drie overleden kinderen weer tot leven heeft gewekt, en geschenken en bruidschatten aan arme meisjes heeft gegeven. Sommige bronnen vermelden dat hij overleed op 6 december in het jaar 343. In het jaar 1087 werd zijn stoffelijk overschot naar Bari in Italië verhuisd. Het is niet duidelijk waarom hij, volgens de Nederlandse traditie, vanuit Spanje komt. Misschien heeft het te maken met het feit dat Sint Nicolaas de beschermheer van de scheepvaarders was.
In de 17e eeuw was Holland namelijk bekend om zijn scheepvaart. Misschien dat door het contact met Spaanse scheepvaarders deze traditie is begonnen. Dit kan ook het feit verklaren waarom Sint Nicolaas geholpen wordt door zwarte pieten; de Moren overheersten in Spanje gedurende enkele eeuwen rond die tijd. (Een andere, meer populaire, verklaring dat de pieten zwart zijn, is het feit dat zij zich vaak in schoorstenen begeven (zie verder), en dat ze zich daarna niet schoonmaken.)
Zijn legendarische geschenken en bruidschatten aan arme meisjes heeft geleid tot de traditie van het geven van kadootjes aan kinderen op de vooravond van zijn sterfdag, dwz op 5 december, nu zijn feestdag. De helpers van Sint Nicolaas (in Duitsland en oostenrijk "Knecht Ruprecht" of "Krampus" genoemd) laten de overwinning van het kwaad zien. Samen met zijn pieten brengt Sint Nicolaas een bezoek aan de kinderen; de stoute kinderen worden gestraft, terwijl de lieve kinderen worden beloond. Het ergste wat je kunt overkomen is meegenomen worden in de zak van zwarte piet; dezelfde zak waaruit de lieve kinderen snoepjes (o.a. Pepernoten, taaitaai en schuimpjes) en cadeautjes krijgen. Een minder grote straf (maar niettemin vervelend) is een pak slaag krijgen met de roede.
Tegenwoordig zijn er nog maar weinig stoute kinderen...
Een paar weken voor zijn feestdag komt Sint Nicolaas naar Nederland (en België) vanuit Spanje op zijn stoomschip met al zijn pieten en al zijn cadeautjes waar hij gedurende het hele jaar voor heeft gezorgd. Deze intocht wordt altijd uitgezonden op de televisie. Vanaf zijn aankomst tot aan zijn feestdag kunnen kinderen hun schoen zetten voor de open haard of bij de kachel. Gedurende de nacht brengt Sint Nicolaas een bezoek aan alle huizen; hij begeeft zich over de daken op zijn witte/grijze paard ("schimmel" genoemd). De zwarte pieten klimmen door de schoorsteen en doen kleine cadeautjes in de schoenen van de kinderen.
Soms zetten de kinderen ook wat stro, wortels en/of water klaar voor het paard.
Op de vooravond van 6 december ("Sinterklaasavond") brengt Sint Nicolaas een bezoek aan alle kinderen. Nadat er op de deur is geklopt laat hij, indien er lieve kinderen zijn, een zak vol cadeautjes achter. De volgende dag, 6 december 's morgens vroeg, heeft hij iedereen vereerd met een bezoek, en gaat hij weer stilletjes terug naar Spanje.
"Kinderen opgelet ! Sint Nicholas komt naar onze kerk in Eindhoven op zondag 4 december na de Heilige Mis. Komt u ook? Misschien is er een cadeutje voor jou als jij lief bent geweest ! "