PASEN
in de
Het Paasfeest is zowel in de oosterse als in de westerse kerk het grootste feest van het liturgische jaar. We vroegen drs. Magdy Ramzy uit Oss, lid van de Raad van Kerken vanuit de Koptisch Orthodoxe Kerk om ons te informeren hoe zijn kerk naar Pasen toeleeft.
‘Het Paasfeest is zowel in de oosterse als in
de westerse kerk het grootste feest van het liturgische jaar. Wij
vieren met Pasen dat Jezus niet meer dood is, maar leeft. Hij heeft de dood
overwonnen. De Verrijzenis staat centraal in ons christelijke geloof. De verrijzenis van Jezus is de
hoogste waarheid van ons geloof in Christus.
Zowel de christenen als de joden vieren Pasen: voor de
joden is dit het Pasen van de geschiedenis, gericht op de toekomst; voor de christenen het Pasen dat zijn vervulling gevonden
heeft in de dood en verrijzenis van Christus, hoewel ook zij nog altijd de
uiteindelijke voltooiing verwachten’.
Wat is de waarde van het Paasfeest voor jou persoonlijk?
‘Voor mij en voor vele Kopten
betekent Pasen, de waarheid van de verrijzenis. De voltooiing van de
verlossing. Het is de combinatie van Geboorte, Kruisiging en Pasen, die tot de
verlossing heeft geleid, maar het belangrijkste is de verrijzenis, want zonder
de verrijzenis is er geen verlossing.
Ik weet dat mijn God en
verlosser leeft. Het feit dat de Heer leeft geeft mij de zekerheid dat de dood
voor mij geen einde is, want Hij is geen God van doden maar een God van
levenden en als hij mijn God is, dan is er iets na de dood.
Men kan pas begrijpen hoe
belangrijk Pasen is voor de Kopten en voor mij persoonlijk, als men een idee
heeft van de manier waarop wij ons voor Pasen voorbereiden en hoe wij het
Paasfeest vieren in de Kerk’.
Hoe vieren jullie als Koptische
Kerk het Paasfeest in de Kerk?
‘Aan het Paasfeest gaat een voorbereidingsfase
vooraf, de zgn. veertigdaagse vasten en de
laatste week voorafgaand aan Pasen, de zgn. Goede Week, waarin het lijden en sterven van Christus
herdacht wordt’.
‘In de
Koptisch Orthodoxe Kerk worden deze veertig dagen voorafgegaan door zeven dagen
als voorbereiding, zodat de totale vastentijd voor Pasen vijfenvijftig dagen
duurt. Voor de uitleg van de mogelijke reden of redenen voor het vasten van de
week voorafgaande aan de veertig dagen is eigenlijk een apart stuk nodig. Wij
zullen ons hier daarom beperken tot de
situatie zoals die nu is: De Kopten vasten vijfenvijftig dagen en stoppen met
vasten na de nachtmis in de vroege ochtend van Paaszondag.
Het
vasten betekent, nuchter blijven zolang men kan, waarna men een maaltijd neemt,
die bereid is uit alles wat uit de aarde komt, dus geen vlees of dierlijke
producten, geen vis en geen gevogelte. Het is gebruikelijk dat er iedere dag
een Heilige Mis is, die wat later begint dan normaal, dus tussen 12 en 15 uur,
en gezien het feit, dat wij nuchter blijven tot na de Mis kan het zijn dat men
pas tussen 15 en 18 uur stopt met vasten. Zaterdag en Zondag is de Mis vroeg en
hoeft men niet lang nuchter te blijven.
Bijzonder
voor de Koptisch Orthodoxe Kerk zijn de speciale vieringen op de laatste vrijdag en zaterdag van de veertigdaagse vasten.
In de Mis op vrijdag vieren wij het voltooien van de vasten. Vroeger stopte
de kerk met vasten voor Palmzondag en
begon men weer met vasten op Maandag voor de Goede Week.
De Mis op zaterdag is ter nagedachtenis aan de verrijzenis van Lazarus uit
de dood’.
‘De
Kerk viert dan de intocht van Jezus Christus in Jeruzalem. Op de drempel van
het Paasfeest wordt herdacht dat Jezus, gezeten op een jonge ezel, zegevierend
door een jubelende menigte werd onthaald. De mensen bedekten de weg voor hem
onder meer met de takken van palmbomen.
Zo doen wij ook. De kerk wordt versierd met
palmtakken. Ook worden de kruisen voor de processie en het kruis in de hand van
de celebrant met palmtakken versierd. De mensen hebben een palmtak, of een ezel bij zich, of hebben
een kruis in de hand, gemaakt van een palmtak. De viering begint met de Vespers
op zaterdagavond en gaat door met het wierookgebed de volgende morgen, waarna
de Heilige Mis wordt opgedragen. Liturgie en lezingen staan allemaal in het
kader van de intocht van Jezus Christus in Jeruzalem. De processie gaat de kerk
rond langs twaalf staties. Bij iedere statie wordt een Evangelie gelezen en een
toepasselijke hymne, die altijd eindigt met het slot: "Hosanna in den Hoge, dit is de koning van Israël,
gezegend Hij die komt in de Naam van de Heer van de Machten."’
‘De voorbereidingen voor de
Goede Week beginnen direct na de Mis op Palmzondag met de viering van De Algemene Rouwdienst. Na beëindiging van de Heilige
sacramenten wordt het voorhangsel van het Heiligdom gesloten en begint
de Algemene Rouwdienst. De kerk bidt tijdens de lijdensweek niet voor de
overledenen, omdat er geen wierook wordt aangeboden in deze dagen, en omdat de
kerk zich in deze week volledig concentreert op het lijden van Christus. Daarom
wordt er in de Algemene rouwdienst boven water gebeden, dat bewaard wordt voor het geval dat iemand
in de Goede Week zou overlijden. De
overledene wordt dan met dit water
besprenkeld en er wordt geen begrafenisliturgie gebeden.
Na dit
gebed wordt de kerk helemaal met zwart bekleed. De voorhangsels van het
heiligdom zijn nu zwart, het middelste voorhangsel is met een afbeelding van de
kruisiging versierd en de voorhangsels van de zijdeuren met een zilveren kruis.
Er hangen zwarte vlaggen met zilveren kruisjes of met afbeeldingen van de
kruisiging.
De
gebeden vinden nu plaats onder in de kerk, dus noch in het heiligdom noch op
het koor.
Te
beginnen met de zondagavond, lezen wij de gebedsuren (Agbeya)
niet meer, maar is iedere dag verdeeld in 5 gebeden tijdens de ochtenduren, en
5 gebeden tijdens de avonduren. Het Eerste uur, het Derde uur, het Zesde uur,
het Negende uur en het Elfde uur.
De
volgorde van iedere uur is: Er worden profetieën van het oude testament
gelezen, iedere keer voorafgegaan door en afgesloten met een korte gezongen
hymne.
In de
ochtenduren is er soms een preek van een van de kerkvaders, die door de
priester wordt gelezen, en die ook voorafgegaan en afgesloten wordt door een
korte toepasselijke gezongen hymne.
Dan
zingt men de Lofzang van het Pascha, twaalfmaal; iedere keer afgesloten met het
Onze Vader…: Aan u de kracht en de
glorie en de zegen en de roem in eeuwigheid, Amen, Emanuel, onze God en Onze
Koning.
Aan u de kracht en de glorie en de zegen en de roem
in eeuwigheid, Amen, mijn Heer Jezus Christus,……..
Aan u de kracht en de glorie en de zegen en de roem
in eeuwigheid, Amen.
Vanaf
het elfde uur van dinsdag wordt aan het tweede
couplet het volgende toegevoegd:
Daarna worden de Ochtend- of de Avondlitanieën gebeden.
Daarna heft de priester het kruis en zingt F5 nai nan (Evnoti Nai Naan)
(O God ontferm U) met de melodie van de
Lijdensweek. Het koor en de gelovigen antwoorden met 12 maal K=e (Ke re ja leisoon) (Heer Ontferm U), gevolgd door de lofzang `Povro `nte 5hirin3 (Ip ôro inte tie hirinie)(O Koning van de
vrede).
Daarna wordt de slothymne
gezongen en sluit de priester met de zegen en de wegzending.
Deze volgorde geldt vanaf
zondagavond tot en met woensdagavond.
Maandag
volgen wij Jezus van Bethanië richting de
tempel in Jeruzalem. Onderweg heeft Hij de onvruchtbare vijgenboom vervloekt.
Hij bleef de rest van de dag onderrichten in de tempel.
Dinsdag
ging hij terug naar de tempel en sprak over: de misdadige wijnbouwers,
de onwillige genodigden, de belasting aan de keizer, de ondergang van de
tempel, de domme en de verstandige bruidsmeisjes en het penningske van de
weduwe.
Woensdag onderrichtte Hij zijn leerlingen in Bethanië. Op deze dag sprak Judas Iskariot
met de hogepriesters om Jezus aan hen uit te leveren voor dertig zilverlingen.
Vanaf woensdag tot Pasen kussen wij elkaar niet. Dit ter nagedachtenis aan de
verraderskus van Judas’.
Witte Donderdag
‘Jezus heeft twee leerlingen
opgedragen om het paasmaal voor te bereiden en in de namiddag ging Hij met zijn
leerlingen naar Jeruzalem om het paasmaal te vieren. De overlevering leert ons
dat dit in het huis van Sint Marcus plaatsvond.
Op die dag heeft de Heer:
v De voeten van de leerlingen gewassen.
v Het sacrament van de communie ingesteld.
v Gebeden in de tuin van Gethsemane.
v Werd Hij gevangen genomen en vluchtten zijn leerlingen weg.
v Werd Hij door de hogepriester veroordeeld voor het Sanhedrin.
v Werd Hij door Petrus verloochend.
Dit alles wordt verbeeld in een
speciale Eucharistieviering voorafgegaan door een speciale viering voor het
wassen van de voeten, waarin de priester, na de viering, over de gelovigen een
kruisteken met water maakt, ter herdenking van de gebeurtenis.
Dit vindt plaats met behoud van dezelfde
uurgebeden, zoals hierboven is uitgelegd voor maandag t/m woensdag in een
aangepaste vorm in de ochtenduren’.
Goede Vrijdag
‘Op Goede Vrijdag vindt een
speciale viering plaats, die begint met het eerste uur, vrijdagmorgen om 10
uur, en eindigt met het elfde uur rond
16.30 u. Bij het begin van het twaalfde uur wordt symbolisch de icoon van de
kruisiging van de houder gehaald en
wordt het voorhangsel van het heiligdom geopend. De icoon wordt naar
binnen gebracht, en wij verhuizen naar het koor, en bereiden ons voor op de
begrafenis van de Heer.
De bloembladen van de rode rozen
worden geplukt en op een zijden lap stof gelegd als symbool voor Christus.
De priester heft het kruis op en de gelovigen beginnen
hardop K=e (Heer ontferm U)
te zeggen, waarbij ze knielen; honderd maal naar het oosten, honderd maal naar
het westen, honderd maal naar het noorden, honderd maal naar het zuiden en
tenslotte nog twaalf maal naar het oosten op langgerekte toon met de cimbaal.
Dit symboliseert dat Christus voor de hele wereld gekruisigd is, en hierbij
vragen wij ook Gods genade voor de hele wereld.
Dan schrijden de priester(s) en diakenen driemaal rondom
het altaar, driemaal rondom de kerk en tenslotte nóg
eenmaal rondom het altaar, terwijl ze de iconen van de kruisiging en de
begrafenis dragen en op langgerekte toon K=e (Heer ontferm U) zingen. De processie eindigt bij het
altaar waar de hogepriester het icoon van de begrafenis in witte doeken wikkelt
met daarop het Kruis. Hij begraaft het samen met de bloemen en de
balsemkruiden, met daarbij vijf stukjes wierook, als teken van de vijf
verwondingen van Christus. De gelovigen zingen intussen het gezang Joljo0a (Golgota).
Nadat de hogepriester dit
gedaan heeft, wordt aan iedere zijde hiervan een kaars ontstoken. Dit symboliseert
de twee engelen bij het graf van Christus (deze kaarsen worden brandend
gehouden tot het Verrijzenisfeest).
Dan
beginnen de priesters, volgens hun rang, opeenvolgend de psalmen een, twee en
drie te lezen tot en met “Ik legde mij neder en sliep”. Dan wordt het
voorhangsel van het heiligdom gesloten en worden de honderd en vijftig psalmen
gelezen.
Het is
inmiddels 17.30 uur of 18.00 uur en men stopt nu pas met vasten. Tot nu toe is
men
de hele
dag nuchter geweest. Men gaat naar huis en intussen wordt de kerk weer in
feeststemming gebracht door het vervangen van de zwarte voorhangsels en vlaggen
door witte, versierd met de afbeelding van de verrijzenis’.
De Nacht van de Apocalyps
‘Deze
nacht wordt zo genoemd, omdat tijdens deze dienst het boek Openbaring (Grieks =
Apocalyps) volledig gelezen wordt.
Men komt
terug naar de kerk rond middernacht om aan de waakdienst deel te nemen.
De
waakdienst is een van de rijkste spirituele diensten van het jaar, en wordt ook
de Zaterdag van het Licht genoemd, ook omdat tot nu toe ieder jaar op Paaszaterdag in Jeruzalem
het licht uit het graf van Jezus te voorschijn komt.
In deze
nacht danken wij de Heer voor de verlossing met zeer speciale lofzangen en
lezingen. De melodieën zijn afwisselend droevig en blij. Droevig vanwege het
lijden en blij vanwege de naderende verrijzenis.
De wake
wordt afgesloten met een Eucharistie, die om circa 07.00 uur eindigt. Men gaat
naar huis om zich voor te bereiden op de nachtmis’.
De Nachtmis op Pasen
‘De dienst
begint om 19.00 uur met veel lofzang tot ongeveer 20.00 uur, waarna de Mis
begint met het ochtendwierookgebed, dat nog een uur
duurt. Daarna volgt het Offertorium (het aanbieden van het Brood en de Wijn)
wat met een processie gebeurt. Dan de lezingen van de Paulusbrief,
de Katholikon (een stuk van een van de algemene
brieven, en een stuk van de Handelingen). Hierna gebeurt er iets heel
bijzonders. Alle lichten worden gedoofd en het voorhangsel van het heiligdom
gaat dicht. De celebrant staat binnen en een Diaken staat buiten en zij roepen
om buurten "Christus is verrezen, In waarheid is Hij verrezen”, in drie
talen, Arabisch, Koptisch en Nederlands, drie keer heel zacht beginnend en
verder in een crescendo omhoog. Daarna wordt heel hard geroepen: (Psalm 24:
7,8)
Diaken: Heft, poorten, uw hoofden omhoog,
en
verheft u, gij aloude ingangen,
opdat de Koning der ere inga.
Celebrant: Wie is toch de Koning der ere?
Diaken: De HEER, sterk en geweldig,
De HEER, geweldig in de strijd.
De HEER der heerscharen,
Hij is de Koning der ere.
Er wordt nu aan de poort van het heiligdom geklopt
en het heiligdom wordt vervolgens geopend, het licht wordt ontstoken, de
celebrant bewierookt het heiligdom, terwijl de diakenen de kruisen, de vlaggen,
de brandende kaarsen en de icoon van de opstanding dragen. De celebrant en de
diakenen bewegen zich drie keer rondom het heiligdom en vervolgens rondom de
kerk zelf, daarna ook nog drie keer rond het altaar. Dit terwijl koor en
gelovigen met blijheid het verrijzenislied."Gristos anestie, Alithos anestie " zingen. Daarna wordt
het gebed voor het heilig Evangelie gebeden, en het Evangelie gelezen. Dan
volgt de preek en gaat de Mis verder tot aan de communie om circa 00.30 uur op
de zondagmorgen.
Na de Mis is er altijd eten klaar gemaakt, zodat
iedereen een doos met eten en een drankje krijgt om dat in de zaal of onderweg
naar huis te nuttigen’.
Verschilt de viering van de Kopten in
Nederland van de viering van de Koptische Kerk in
Egypte?
‘Niet inhoudelijk. In Nederland voegen wij alleen de
Nederlandse taal toe, d.w.z. er worden onderdelen afgewisseld, niet alleen
tussen Arabisch en Koptisch zoals in Egypte maar ook met het Nederlands erbij’.
Hoe leggen jullie de jeugd de betekenis van het Paasevangelie
uit?
‘Het Paasevangelie staat niet op zichzelf maar is een onderdeel
van het christelijk geloof. In de zondagsschool leren de kinderen het geloof in
al zijn aspecten vanaf de geboorte, door het leven van Jezus op aarde naar zijn
lijden en dood, en door het graf naar de verrijzenis en Zijn Hemelvaart, en
gaat door met ons leven, in afwachting van Zijn wederkomst en het Koninkrijk
Gods. Belangrijk is, dat de kinderen vanaf hun geboorte met hun ouders naar de
kerk komen. Zij horen de gezangen, ruiken de wierook en zien de iconen, zodat
deze sfeer zo diep in hen geworteld is, dat dit later allemaal helpt als er een
verhaal bijkomt.
Wij
beginnen met de kinderen, in de zondagsschool, vanaf hun derde jaar totdat zij
volwassen worden. Het verhaal wordt begonnen met simpele liedjes en tekeningen
en groeit met de leeftijd totdat zij groot genoeg zijn om de theologie te
begrijpen, of eigenlijk beter gezegd, totdat het verhaal voor hen een waarheid
is geworden waarin zij geloven, ondanks het feit, dat zij het misschien niet
met hun verstand kunnen begrijpen.
Wanneer
men de voorbereiding voor Pasen en de viering van het Paasfeest in de Koptische Kerk vanaf de geboorte meemaakt, eerst passief
dan actief, zoals onze kinderen dat doen, dan kost het niet veel moeite meer om
het geloof over te nemen. Hier in Nederland kost het ons iets meer moeite,
omdat de kinderen niet veel mee krijgen op school. Zij worden zelfs aan het
twijfelen gebracht door het ongeloof, dat rondom hen heerst’.
In hoeverre is de
wereld meer verlost nadat Christus is opgestaan uit de doden?
‘De
Verlossing is van oudsher bekend. Het Joodse volk kent de verlossing van de
slavernij door het Pesachlam. Daarna kenden zij de
verlossing van hun zonden, door de offers zoals die in Leviticus
zijn uitgelegd. Het was de bedoeling dat men zou begrijpen, dat dit allemaal
profetieën zijn als voorbereiding voor het echte offer, dat zal komen om ons
niet alleen van onze zonden te verlossen, maar ook van de erfzonde van onze
voorouders Adam en Eva.
Door de
geboorte van Christus en zijn kruisiging, waarbij Hij, alle zonden van de
wereld dragend, als offer wordt opgedragen aan het kruis om uiteindelijk te
verrijzen, hoeven wij geen levende offers meer in de tempel op te dragen, maar
alleen te geloven dat hij dat voor ons heeft gedaan en dat Hij nu door Zijn
verrijzenis de verlossing compleet heeft gemaakt. Het verhaal stopt hier niet,
want Hij is opgevaren ten Hemel en heeft de Heilige Geest gestuurd, die de
Discipelen de kracht gaf om deze boodschap van verlossing door te geven, waar
wij nu nog steeds baat bij hebben’.
In hoeverre bevordert
de opstanding van Christus de eenheid onder de Christenen?
‘De
opstanding heeft de missie van Christus afgerond.
Sint
Paulus, de Apostel, zegt in zijn brief aan de Efeziërs:
één
Heer, één geloof, één doop, één
God en Vader van allen, die boven allen, door allen en in allen is. (Ef..
4:5,6) en
want
een man is het hoofd van zijn vrouw, zoals Christus het hoofd is van de kerk,
het lichaam dat hij gered heeft. (Ef. 5:23)
Er is nooit gesproken over
meerdere geloven, meerdere doopsels of over kerken. In de geloofsbelijdenis,
die door alle kerken wordt gebeden zeggen wij:
Wij
geloven in één God…Wij geloven in één Heer Jezus Messias….heeft geleden, is
begraven en is verrezen… Wij geloven in de Ene Heilige, Universele en
Apostolische Kerk. Wij belijden één doopsel tot vergeving van de zonden.
Is dat niet reden genoeg om één
Kerk te worden? ‘