ICONOSTASE == ICONOSTASIS

ICONENDRAGER

Een van de meest belangrijke architectonische kenmerken in Orthodoxe Kerken. Het is een houten of marmeren scherm iconen dragend van onze Heer, De Moeder Gods, Zijn Engelen en Heiligen. Het staat tussen het Heiligdom en het schip van de Kerk.

GESCHIEDENIS

Er is over geschreven in de schriften van St. Gregorius de Godgeleerde en St. Johannes Chrisostomus en de historicus Eusebius. Het is in Byzantijnse gebieden in de veertiende eeuw ontwikkeld maar was eerder bekend in Egypte. De ontwikkeling heeft in stappen plaats gevonden. De Iconostase varieert in vorm en materiaal. Aan de kant van het Heiligdom is een gordijn dat werd gesloten of geopend afhankelijk van het deel en soort van de dienst.          Er zijn ook drie deuren.

NOMENCLATUUR

Zij hadden verschillende namen:

1. kiuklc = Traliewerk. Een term die een van de oudste vormen van een Iconostase suggereert, zoals genoemd door Eusebius toen hij schreef over de Iconostase van de kerk van Tyre..

2. [iaotla = Een barrière van kolommen met een kroonlijst erop rustend  (Architraaf) en met houten of marmeren vulling tussen de kolommen. Op deze kolommen werden iconen geschilderd en verzen van de Heilige Schriften gegraveerd of geschilderd. .

3. [mvokta = Omheining.  Soms heet het SLUIER, VOILE. Dit is eigenlijk een verkeerde benaming want het relateert aan het voorhangsel van de Tempel van Salomo dat eigenlijk voor goed is gevallen toen de Messias God verzoende met de mens aan het Kruis.

4. Tekplov = Tempel. Deze term werd geïntroduceerd na het aanbrengen van een zilveren scheiding in de kerk van de Agia Sofia door Justinius in Constantinopel (Istanbul). Het was toen versierd met iconen van onze Heer, Zijn Engelen en Profeten en op de hoofd ingang een Kruis. Het leek op het front van de oude tempels of het deed denken aan een heilige plaats waar God wordt aanbeden.

FUNCTIE VAN EEN ICONASTASE

Er zijn twee inzichten in de ontwikkeling van de Iconostase in de oosterse kerken of De Altaar Doek in de westerse kerken.

I.De Westerse interpretatie:

1.1 Francis Bond gaf in zijn boek "Screens and Galleries in English Churches" Oxford 1908, een praktisch redenering. Het was om de geestelijken en monniken te beschermen tegen de tocht gedurende de lange diensten in de onverwarmde kerken van toen en ook om afleiding door de bewegende gelovige te vermijden.

1.2 Dix in zijn boek "The shape of the Liturgy" geeft een andere uitleg. Volgens hem begon het allemaal  in Noord Syrië aan het einde van de vierde eeuw, waarna het verspreid werd in de Oosterse en Westerse Kerken en werd gebruikt door de Byzantijnse Kerk als Iconen standaard met een liturgische functie en als een essentiële entiteit in de christelijke ritus. Naar zijn mening was de originele vorm een massieve sluier om te voorkomen dat de leken de consecratie konden aanschouwen en dit is conform de leer van de Syrische Kerk in zijn tijd wat klopt met enkele geschriften van Oosterse Kerkvaders zoals St. Johannes Chrisostomus en St. Cyril van Jeruzalem die duidelijk verwijzen naar de vrees, de eerbied en het mysterie rondom de Eucharistie en het feit dat in die tijd de Eucharistische Liturgie beperkt werd tot de geestelijken die ook stille gebeden (secreta) hadden die zij zonder de gelovigen baden. Op basis van deze observaties concludeerde Dix dat het Altaardoek bedoeld was als afscheiding tussen geestelijken en leken .

2. De Oosterse interpretatie

2.1 De Iconostase was geïntroduceerd als teken van eerbied voor het mysterie van het Altaar of het mysterie van Christus het slachtoffer maar dat was zeker niet de reden.

De Orthodoxe Kerk onderschat de eerbied van de Eucharistische Liturgie niet maar gelooft dat het in de geest van de Bijbel is. moet zijn. Dat wil zeggen niet onderscheiden van het concept van liefde.

Bovendien suggereert eerbied voor de Offer in de Orthodoxe opvatting niet een passieve rol van de gelovigen in de Liturgie maar een handeling van beide, geestelijken en leken.

2.2 Het meest valide motief voor de introductie van de Iconostase was de wens van de Kerk om haar relatie tot het hemelse wezen en de Heiligen in Jezus Christus te belichamen.

SYMBOLISME VAN DE ICONOSTASIS

1. Als onderdeel van het kerkgebouw openbaart het het feit dat de Kerk de icoon is van het Hemelse Jeruzalem, een beeld van de toekomstige transfiguratie van de mens. Het is een heerlijk gevoel om tussen de beeltenis van Onze Heer, de Moeder Gods, alle hemelse wezens, Heiligen en Apostelen te staan in een hemelse sfeer terwijl je, je tot God richt in gebed.

2. Het.is een aankondiging van de verzoening tussen hemel en aarde door het Kruis.

3. Het bevestigt het geloof van de Kerk dat de Heiligen en allen die van ons zijn heengegaan niet ver van ons zijn. Zo kunnen wij de Iconostase beschouwen als een symbool voor de reservering van de eerste rij in het kerkschip voor de Heiligen.

DE KOPTISCHE ICONOSTASE

Wij gaan nu over naar het uitleggen van de Koptische Iconostase. Ondanks terugkerende verbrandingen en vernielingen van Koptische kerken, is de kerk nog rijk aan oude Iconostases. Typische voorbeelden kunt u zien in oud Caïro in de kerken van Abu Serga en de Heilige Maria. De Iconostase heeft drie deuren. Soms, zeker in de oude kerken, twee ramen en een of meer gordijnen.

1. De deuren. De middelste deur heet "De Koninklijke"of "De Heilige" deur. Wanneer hij opengaat gedurende de liturgische viering, is het een symbool van het opengaan van de deuren van de hemel zodat de gelovigen daar een blik kunnen werpen op de hemelse glorie. Omdat de Iconostase een symbool is van de verzoening tussen God en mens, en de eenheid tussen hemel en aarde, zijn de drie deuren een verwijzing naar de functie van de Heilige Drie-eenheid die de verzoening en de eenheid heeft bewerkstelligd.

Het ontwerp en gebruik van deze deuren in de Koptische kerk volgt een aantal tradities.

1.1 Alleen de geestelijken mogen het heiligdom binnentreden, en zelfs dat alleen maar, gedurende bepaalde tijden in de Eucharistische viering. Dit symboliseert het binnentreden van de hele kerk in Gods Koninkrijk door Christus Jezus, onze Hogepriester. In sommige Iconostases steekt de middelste deur uit ten opzichte van de zijdeuren zoals het geval is in de kerken van Abu Serga en Haret El Zeweila in Caïro, Egypte.

1.2 Wanneer de priester het heiligdom binnentreedt, doet hij dat met zicht op het altaar en stapt hij binnen met zijn rechtervoet aan de rechterkant van de deur, en buigt eerbiedig zijn hoofd. Een zelfde protocol vindt plaats bij het verlaten van het heiligdom maar in tegenovergestelde richting, dus, hij verlaat het heiligdom nog steeds met zijn gezicht naar het altaar, met zijn linkervoet en aan de linkerkant van de deur.

1.3 Wanneer er deuren zijn, i.p.v. openingen, dan wordende sleutels van die deuren bewaard door de aartsdiaken.

1.4 De deuren zijn versierd met iconen en houtsnijwerk en soms met verzen uit de Heilige Schrift, zoals:

Heft, poorten, uw hoofden omhoog, en verheft ze, gij aloude ingangen, opdat de Koning der ere inga. (Psalm 24:9).

Jeruzalem, roem de Heer, Sion, loof uw God. Want Hij maakt de grendels van uw poorten sterk, Hij zegent uw kinderen in uw midden; (Psalm 147:12,13).

Ontsluit mij de poorten der gerechtigheid, ik zal daardoor binnengaan, ik zal de Heer loven. Dit is de poort des Heren, de rechtvaardigen gaan daardoor binnen.

(Psalm 118:19,20)

2. De Ramen.

Aan iedere zijde van het middendeur was een raam of doorgeefluik, op ongeveer anderhalve meter van de grond, oorspronkelijk ter bescherming van de Offer. Gedurende de Mis stonden twee diakens door de opening te kijken zodat zij, mocht de kerk worden aangevallen, de priester op tijd konden waarschuwen. Hij kon dan het offer de Offer verbergen, de kaarsen uitdoen en de Altaardoeken weghalen. Zij werden soms ook gebruikt voor het aanreiken van de communie omdat het niet toegestaan was het lichaam en bloed van Christus uit het Heiligdom te nemen en de leken mochten het Heiligdom niet binnen gaan.

 

3. Plaatsing van de Iconen.

De plaatsing van de iconen volgt een aantal tradities en richtlijnen.

v     Rechts van de Koninklijke Deur is de Icoon van Onze Heer Jezus Christus met in zijn hand meestal een blad van de Heilige Schrift waarop het vers Joh. 10:11, staat "Ik ben de goede herder." Door deze icoon worden wij eraan herinnerd dat Jezus de enige deur tot de hemel is en dat Hij de Goede Herder is,die de Poorten van de Hemel geopend heeft door het Kruis.

v     Naast deze icoon is een icoon van Johannes de Doper de engel die de weg voor Jezus heeft voorbereid.

v     Ernaast is de icoon van de Beschermheilige van de Kerk. Als er nog plaats is zien wij nog andere Heiligen of Profeten.

v     Aan de andere kant van de poort is de icoon van de Moeder Gods de Heilige Maria altijd Maagd. Zij is een voorbeeld van de kerk en is de Koningin die aan de rechterhand van de Koning de Heer Jezus zit.

v     Ernaast is de icoon van de Aankondiging, de Aartsengel Mikhaïl en St. Marcus de Evangelist, daarna als er plaats is andere Heiligen of Profeten.

v     Direct boven de koninklijke poort is een icoon van het Laatste Maal of de instelling van de Eucharistie door Jezus de Hogepriester.

v     Aan beide zijden van deze icoon zijn de iconen van de twaalf Apostelen.

v     Boven de Iconostase is een Icoon van Jezus aan het Kruis met de Maagd Maria aan de ene kant en St. Johannes de geliefde aan de andere kant.

4. Godslamp of Kaarsen.

Voor iedere icoon hangt een kaars of Godslamp met uitzondering van de icoon van Onze Heer, want Hij is zelf het licht van de wereld die de hele kerk met Zijn licht vult.

5. Struisvogeleieren.

In sommige Koptische en Griekse kerken ziet u struisvogeleieren hangen tussen de iconen. Deze symboliseren in de oude kerk hoop en opstanding. De overlevering vertelt dat toen Pontius Pilatus Maria Magdalena vroeg hoe Jezus uit de dood is verrezen, zij een ei nam en hem vroeg of hij haar kon vertellen hoe een klein kuiken uit een ei kan komen.

St. Augustinus bevestigt dat door te zeggen "Laten wij ons Ei, dat is onze hoop, plaatsen onder de vleugels van dit hen."

Misschien heeft dit iets te maken met de traditie van het Paasei. Het is misschien ook een uitleg voor het vinden van marmeren eiren in de graven van St. Theodora en St. Balbina en anderen.

Men zegt ook dat een struisvogel na het leggen van haar ei blijft staren naar het ei totdat het uitgebroed is, zo moet ook iedere gelovig die naar de kerk komt al zijn gedachten en aandacht concentreren op de gebeden zonder alle andere wereldlijke zorgen mee te nemen.

Dhr.Magdy  Ramzy